Is alles klein in Nederland?

Een van mijn cursisten zei laatst in de les: “Ik woon in een heel leuk huisje”. Toen ik hem vroeg of hij in een heel klein huis woonde, zei hij nee. Het is een gemiddeld huis, niet groot en niet klein. Hij dacht echter dat hij best ‘huisje’ kon zeggen, want hij wilde het leuker laten klinken. Alle Nederlanders doen dat toch? En daar had Benoît een punt. Niet een puntje, maar absoluut een punt.

In Nederland gebruiken we veel woorden met een -tje, -pje of -kje. Vinden wij alles dan klein? Nee, hoor. Maar het verkleinen van woorden doen we vaak met een reden. We maken iets zachter en minder formeel, minder streng of serieus. Maar wanneer kun je nou zonder problemen een woord verkleinen? Oftewel, wanneer wordt een woord een woordje?

Afspraakje

Een ander voorbeeld is het woord ‘afspraak’ versus ‘afspraakje’. Ik heb cursisten regelmatig moeten waarschuwen om niet een ‘afspraakje’ met een collega te maken als het ging om een zakelijke afspraak. Zo’n afspraak staat gelijk aan ‘an appointment’. Een werkoverleg bijvoorbeeld. Wanneer je wel een ‘afspraakje’ mag zeggen is als je een drankje wilt drinken met een collega die je goed kent maar waar je misschien ook wel oogje hebt. Dan kun je het zeggen. Een goed verstaander snapt dan ook dat je misschien meer wilt met die collega! En je kunt het ook gebruiken bij een goede vriend of vriendin of een groep vrienden. Het staat dan synoniem voor ‘a date’. Zie je overigens dat ik in de voorbeeldzin al drie verkleinwoorden heb gebruikt?

• afspraakje
• drankje
• oogje

Zodra we iets in een informele setting zeggen en het gaat om een serieuze situatie die je iets minder zwaar wilt laten overkomen, dan kun je een diminutief (verkleinwoord) gebruiken. Het klinkt dan beter. Vergelijk zin 1 maar eens met zin 2:

1. Ik wil graag een afspraakje maken om een drankje met je te drinken (want ik heb een oogje op je!).
2. Ik wil graag een afspraak met je maken om een drank te drinken (want ik heb een oog op je).

Die tweede zin klinkt echt raar. Zo zouden we het nooit zeggen. Een drank is zelfs grammaticaal niet goed. Drank zonder lidwoord wel, maar ja, dat staat voor drank in het algemeen. Een oog op iemand hebben kan evenmin, het oogje is een onderdeel van een gezegde. Kortom, een spannende situatie van zo’n afspraakje maken we zachter en informeler door verkleinwoorden te gebruiken.

Biertje?

Toen mijn Franse cursist over zijn huisje sprak, moest ik aan een oude reclame denken van het Hollands biermerk Heineken. Het was in het pre-internettijdperk en iedereen kende het destijds. het was zo ‘over the top’, maar daardoor heel grappig! Een jongeman in de bergen die droomt dat hij als een stoere skileraar iedereen trakteert op een biertje door te roepen: Biertje? Ongeacht of het drankje groot is of niet, hier gaat het om de traktatie. Kijk zelf maar!

Lijstje

Tijdens mijn lessen heb ik een lijstje gemaakt met voorbeelden van verkleinwoorden die je overal in de Nederlandse taal kunt tegenkomen. Overigens noem ik het niet een lijst maar een lijstje, om aan te geven dat het om een kleine lijst gaat die absoluut niet volledig is. Ik maak het woord wat minder serieus, wat speelser, wat informeler. Achter elk woordje (!) heb ik heb de echte betekenis uitgelegd.

Verkleinwoorden van DINGEN

• Biertje? [zie hierboven, wil je een drankje?]
• Bakkie doen? [wil je een kopje koffie?]
• Het is prachtig weer, zullen we een terrasje pikken? [Zullen we even op het terras gaan zitten?]
• Pindaatje erbij? [wil je er een bakje pinda’s bij?]
• Zullen we een hapje eten samen? Heb ik wel heel veel zin in! [Zullen we samen lunchen of avondeten, vaak buiten de deur]
• Ik moet even een boodschapje doen. [even naar de supermarkt]
• Tasje erbij? [vraag van de cassière of je een papieren (vroeger plastic) tas bij je aankoop of boodschap wil]
• Heb je een vuurtje voor me? [iemand vraagt of je een aansteker hebt]
• Ik heb een bloemetje gekocht voor onze buurman, hij is vandaag jarig. [je koopt niet 1 bloem die klein is, maar een bos bloemen; een bloemetje!]

Verkleinwoorden van TIJD

• Momentje! [een moment geduld]
• Ogenblikje! [een moment graag]
• Schiet een beetje op, we zijn al erg laat. [Engels: a bit]
• Kom over een tijdje maar terug. [een korte tijd]
• Laten we een ander keertje afspreken, oké? [een keer maar]
• Heb je een minuutje? [een korte tijd]

Verkleinwoorden in UITDRUKKINGEN

• Houd jij even een oogje in het zeil? Ik vertrouw het niet helemaal. [houd jij je ogen open om te zien wat er gebeurt?]
• Ze heeft hem een lesje geleerd. Ik denk dat hij het nooit meer zal doen… [ze heeft deze man laten zien dat hij iets vervelends niet nog een keer kan doen]
• Een ongeluk zit in een klein hoekje. [een ongeluk is zo gebeurd]
• Dat hebben ze heel goed gedaan. Petje af! [compliment!]
• Zo, die heeft weer praatjes! Ik denk dat ze weer helemaal hersteld is van de griep. [ze praat weer veel, ze is niet meer ziek]

Verkleinwoorden van (werk+persoonlijke) RELATIES

• Ze heeft sinds kort een vriendje. [de leeftijd van deze vriend is niet relevant, het is een aanduiding voor een intieme relatie met een jongen of man]
• Zullen we een afspraakje maken? [zie hierboven, in het Engels: a date]
• Dat vrouwtje om de hoek? Ja, die ken ik wel. [hier wordt niet de lengte van de vrouw bedoeld, maar een aanduiding van een aardige vrouw of een aanduiding dat men denigrerend over deze vrouw denkt, met weinig respect]
• Ik heb daar een mannetje voor, hij repareert ons dak altijd direct. [zie hierboven, de lengte van de man is niet relevant, het duidt vaker een handige man aan]
• Ik heb een heel leuk collegaatje, ze werkt bij de afdeling Financiën! [dit is evenmin een kleine collega, maar altijd duidt dit een vrouwelijke collega aan; zie ook hieronder bij de alinea over vrouwen- en mannennamen]
• Ik wil even een paar puntjes met je bespreken. Heb je even? [de punten die deze persoon wil bespreken zijn of niet zo belangrijk of juist wel, maar deze persoon wil het gesprek wat minder streng aankondigen]
• Heb je mijn appje gelezen? [de boodschap in een groepsapp bestaat uit een paar woorden, is dus kort]
• Doe hem de groetjes van mij! [een informele groet]
• Ik heb een aardigheidje voor je ouders gekocht, want ze zijn altijd zo aardig voor mij. [je hebt iets leuks gekocht dat niet al te groot of serieus is, maar wel lief bedoeld]
• Ik kreeg gisteren een telefoontje van een oude bekende. Zo leuk om haar weer eens te spreken! [de telefoon is tegenwoordig niet groot, maar toen we nog grote vaste telefoons hadden zeiden we dit ook; je kunt niet zeggen: ik heb een telefoon gehad. Dat zou betekenen dat je een nieuwe telefoon hebt ontvangen!]
• Heb jij nog een belletje gepleegd naar die klant van ons? Het is dringend. [ook hier kun je niet zeggen: Heb jij nog een bel gepleegd? Dit is standaard een verkleinwoord: belletje, je hebt iemand gebeld]
• Zullen we een uitje maken naar het strand? [een dagje uit naar het strand, ongeacht hoe lang het duurt]
• Hoe was jullie uitstapje naar Den Haag? Leuk? [dit kan zijn: een ochtend, middag, avondje (!) naar Den Haag]
• Het was maar een grapje, hoor. [dit is om aan te geven dat iets niet serieus was, dat iemand de opmerking kan relativeren]
• Zullen we een wedstrijdje doen? Kijken wie er kan winnen? [ook hier wil je wel een wedstrijd met iemand aangaan, maar niet al te serieus]

De juiste toon

Wil je overigens meer lezen over welke woorden je in zakelijke of juist informele situaties je kunt gebruiken? Het boek De juiste toon van collega-docent Saarein te Brake en Roos Naeff richt zich op communicatie op de werkvloer die je dagelijks hoort maar die veel nuance bevat. Want hoe feliciteer je iemand, welke woorden gebruik je om medeleven, enthousiasme of deelneming in verdriet? Lastige communicatie waarbij soms verkleinwoorden het makkelijker kunnen maken. Een leuk en zinvol boek voor zowel taalleerders met niveau B1 of hoger als taaldocenten NT2.

Vrouwen- versus mannennamen

Is het je opgevallen? Ook in Nederlandse voornamen zit nogal eens een -tje. Marietje Schaake, Floortje Dessing, twee bekende Nederlandse vrouwen, de een politica en internet expert, de ander een tv-maker van verre reizen. Je ziet dat deze namen van Marie en Floor komen. Zien we dit verkleinen van namen ook bij mannennamen? Ik geloof het niet. Hoe zou dat nou komen? We maken vrouwelijke woorden kleiner? Wie het weet, mag het zeggen.

Janneke

Naast de -tje is er een veel voorkomende suffix in vrouwennamen, namelijk -ke. Jan wordt Janneke, Han wordt Hanneke. Zelfs Vrouw wordt Vrouwke, maar welke man heet Vrouw? Toch blijft het opmerkelijk en ongelijk: Man wordt niet Manneke. Althans, ik heb het nog nooit gezien. Wel heb ik eens gehoord van een man die Joke heet. Jo voor een man, van Johan en Johannes, maar Joke voor een man? Een uitzondering op de regel?

Ik hoor graag jullie reactie. Over andere bijzondere (verklein)namen of verkleinwoorden met een verhaal!